|
HOME
Jerzy Granowski 
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie. Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.
LITWA
Największa i najludniejsza z republik nadbałtyckich (65,3 tys. km2; 3,5 mln mieszkańców) zachwyca
różnorodnośią krajobrazu.
Na wybrzeżu Bałtyku Mierzeja Kurońska przyciąga uroczymi wioskami rybackimi i najwyższymi
wędrownymi wydmami w Europie. Ten cud przyrody został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa
Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Mierzeja stanowi też jeden z pięciu parków narodowych chroniących
wielki skarb Litwy - piękną przyrodę.Na Litwie jest około 4 tys. jezior i trzykrotnie więcej rzek, wijących
się dziewiczych krajobrazów - pagórkowatej mozaiki łąk, pól, olbrzymich torfowisk i czarno-zielonych lasów,
które w zachodniej Europie już dawno temu padły ofiarą przeludnienia.
Ze względów historycznych i geograficznych wyróżnia się dwie krainy rozdzielone rzeką Niewiażą (Nevežis):
Żmudź (Žemaitija) i Auksztotę (Aukštaitija). Na tę ostatnią składają się dwa mniejsze regiony: Dzukija
(nazwa pochodzi od specyficznej wymowy niektórych głosek przez mieszkańców, tzw. dzuków) i Suwalszczyzna
(Suvalkija). Stolicą państwa jest Wilno (600 tys. mieszkańców). Pozostałe większe miasto to Kowno (Kaunas),
Kłajpeda (Klaipeda), Szawle (Šauliai) i Poniewież (Panevežys). Historyczne stolice położone są nad Wilią
(Neris), która w Kownie wpada do najważniejszej i najdłuższej rzeki Niemen (Nemunas).
Litwa to kraj nizinny. Wyżyny na południowym wschodzie nie przekraczają wysokości 300 m n.p.m. Najwyższy
punkt, góra Juozapines, wznosi się zaledwie na 294 m n.p.m. Wilno (Vilnius) 
Wilno to 600-tysięczna stolica niepodległej Litwy. Przepiękna starówka (Senamiestis) jest jedną z większych
i rozleglejszych w Europie. Nie wolno przegapic: Baszty Giedymina (Gedimino bokštas), widoku z Góry Zamkowej
na wileńskie Stare Miasto i jego 40 kościołów, zachwycającego gotyckiego ceglanego kościóła św. Anny, uniwersytetu.
Kiedyś mówiono, że w którąkolwiek stronę Wilna nie spojrzeć, zobaczy się co najmniej trzy kościoły. Dziś widać
jeszcze przynajmniej jeden plac budowy. Przepływa przez nie 60% wszystkich inwestycji zagranicznych, a od chwili
wstąpienia Litwy do Unii Europejskiej potrzeby wzrosły jeszcze bardziej.
W tym kulturowym tyglu stoi najstarszy uniwersytet w krajach nadbałtyckich, działa dziesięć teatrów, prawie trzydzieści muzeów i pulsuje życie nocne, zwariowane na punkcie jazzu. Wilno łączy w sobie wiele stylów architektonicznych, od gotyku po klasycyzm, jednak dominuje epoka późnego baroku. Na największym w Europie Starym Mieście skupiło się tak wiele okazałych kamienic mieszczańskich i kupieckich, kościołów i klasztorów, że została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Dla nas, Polaków, to "miłe miasto" ma szczególne znaczenie. Nierozerwalnie związanych jest z nim wiele wybitnych postaci, które przywykliśmy uważać za rodaków, by wspomnieć Mickiewicza i Słowackiego, braci Śniadeckich, Syrokomlę i Kraszewskiego, Bogusławskiego i Moniuszkę. Walczyli o nie Jasiński i Konarski, Kalinowski i Sierakowski, Piłsudski i Żeligowski, czy dowódca Armii Krajowej gen. Aleksander Krzyżanowski. Liczne miejsca mające dla nas rangę pamiątek narodowych - Ostra Brama, cmentarz na Rossie z Mauzoleum Marszałka, polskie lub spolszczone nazwy ulic, placów i dzielnic: Antokol i Belmont, Pohulanka i Ponary, Rybaki i Śnipiszki, Zarzecze i Zwierzyniec - bez względu na okoliczności historii zawsze pozostaną i w naszej pamięci, i w naszych sercach. Przed wojną Wilno liczyło ponad 200 tysięcy mieszkańców, z czego Polacy stanowili 66%. Żyli tu ponadto Żydzi (29%), Rosjanie, niewielkie społeczności Białorusinów i Litwinów. Wielu, zwłaszcza Litwinów, asymilowało się z kulturą polską, przyjmując polski język i obyczaje. W wyniku wojny i okupacji miasto utraciło większość dotychczasowej ludności. Złożyły się na to prawie całkowita zagłada Żydów oraz "repatriacja" ponad połowy Polaków. Mimo trwającej od tego czasu lituanizacji, liczba Litwinów mieszkających w stolicy kraju dopiero niedawno przekroczyła 50%. Odsetek Polaków utrzymuje się stale na poziomie około 20%, co oznacza, że co piąty wilnianin z pochodzenia jest naszym rodakiem. W Wilnie i na Wileńszczyźnie działają polskie szkoły, wydawnictwa i gazety, polskie radio, instytucje oraz organizacje społeczne i polityczne. Nie wolno zapominać jednak, że Wilno to przede wszystkim miasto niesłychanie ważne dla Litwinów: tu kształtowała się ich państwowość. Za panowania książąt litewskich Giedymina, Olgierda i Witolda, Litwa wyrosła na potężny, bogaty kraj, którego ziemie rozciągały się od Morza Bałtyckiego po Morze Czarne. Wilno dla Litwina ma takie znaczenie, jak dla Polaka Gniezno lub Kraków. Podróż do Wilna zmusza do refleksji, tak historycznych, jak i historiozoficznych, czy kto chce czy nie, nakazuje zastanowić się nad meandrami polskich dziejów, nad dorobkiem polskiej kultury na Wschodzie. Dziś czerpią z niego pełną garścią nasi bracia Litwini, co wciąż niepotrzebnie budzi nasze pretensje i żale, a jest po prostu skutkiem naturalnych procesów dziejowych. Kulturowe bogactwo tego miasta wynika z jego wieloetniczności, z zazębiania się przez wieki różnych, ale jakże bliskich sobie elementów. Bo przecież w świadomości i naszej, i Litwinów równie mocno tkwi, że kiedyś, jak mówił wspólny wieszcz: ...na Ponarskiej górze, Przy ognisku myśliwskim, na niedźwiedziej skórze Leżał, słuchając pieśni mądrego Lizdejki. A Wiliji widokiem i szumem Wilejki Ukołysany, marzył o wilku żelaznym; I zbudzony, za bogów rozkazem wyraźnym Zbudował miasto Wilno, które w lasach siedzi Jak wilk pośrodku żubrów, dzików i niedźwiedzi. OSTRA BRAMA Ostra Brama (Ausros Vartai), to jedyna zachowana z 9 istniejących niegdyś bram miejskich w murach obronnych Wilna, wzniesionych na początku XVI w. Najpierw zwana była Miednicką, gdyż prowadziła w kierunku traktu do Miednik Królewskich, gdzie znajdował się zamek wielkich książąt litewskich. Obecne określenie przyjęło się mniej więcej sto lat później, pochodzi od dzielnicy zwanej Ostrym Końcem. Ostra Brama jest jedyną zachowaną bramą Wilna, ale jej sława wiąże się z sanktuarium maryjnym, którego znaczenie wychodzi daleko poza granice Polski i Litwy.
Aby wejść do kaplicy Ostrobramskiej trzeba znaleźć wejście w murze pomiędzy kościołem św. Teresy a bramą. Długie, wyślizgane schody wiodą na piętro, skąd przechodzi się
do niewielkiej klasycystycznej kaplicy z 1829 r., zazwyczaj pełnej rozmodlonych pielgrzymów. Wyjątkowy tłok panuje zwłaszcza w święto Matki Boskiej Ostrobramskiej,
obchodzone 16 XI. Obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej zawieszony jest nad ołtarzem z 1786 r., naprzeciwko przeszklonych dużych okien, przez które widoczny jest z ulicy;
są one latem otwierane na oścież. Umieszczony jest na wspaniałym antepedium z 1799 r., wykonanym przez wileńskiego złotnika Ignacego Skinderskiego.
Kowno (Kaunas) 
Kowno, najbardziej litewskie z miast. Drugie co do wielkości miasto Litwy
(420 tys. mieszkańców), położone u zbiegu Niemna i Wilii, to ważne centrum handlowo-gospodarcze. Litwini stanowią tu 88 proc. mieszkańców.
Przez cały okres międzywojenny Kowno pełniło
funkcję faktycznej stolicy odrodzonej Litwy.
Współczesne Kowno to po Wilnie centrum kulturalne i naukowe Litwy.
To również liczne zabytki, kameralna starówka, oryginalne muzea, jak na przykład Muzeum Diabłów oraz sławna Aleja Wolności
z eleganckimi knajpkami i kawiarenkami. Wg. spisu z 2001 r. w rejonie kowieńskim mieszkało 2059 Polaków.
Kłajpeda (Klaipeda) 
"Brama na świat" - tak Litwini nazywają swe jedyne miasto portowe położone w miejscu, gdzie kończy się
Zalew Kuroński a zaczyna Bałtyk. Port jest motorem i kołem zamachowym rozwoju gospodarczego, jaki od lat
przeżywa ten trzeci co do wielkości ośrodek na Litwie (194 tys. mieszkańców).
Tutaj splatają się dzieje Litwy
i Niemiec - prawie siedem wieków, od założenia w 1252 r. do 1945 r., miasto nosiło nazwę Memel i należało do
Prus Wschodnich, dopiero po wojnie przemianowano je na Kłajpedę. Z polecenia Moskwy rozbudowano port i powstały
zakłady zbrojeniowe, ośrodek jednak zamknięto i dopiero w 1987 r. wpuszczono tu pierwszych cudzoziemców.
Połąga (Palanga) 
Miejscowe dobra należały do ekonomii stołu królewskiego, ale w 1529 stały się stolicą jednego z traktów Księstwa
Żmudzkiego. Sejm z lat 1773-75 nadał je biskupowi wileńskiemu Ignacemu Massalskiemu. Później właścicielami byli
Potoccy, Niesiołowski. W 1824r. kupił je Michał Tyszkiewicz i w rękach tej rodziny były do 1940 r.
W czasie
powstania listopadowego 10 i 13 maja 1831 miały miejsce dwa nieudane szturmy oddziałów polskich na miasto.
Pałac został wzniesiony w 1897 r. na sztucznym wzgórzu. Otacza go park regularno-krajobrazowy (72 ha obecnie 86 ha).
W odrestaurowanym w 1963 r. neoklasycystycznym pałacu Tyszkiewiczów utworzono Muzeum Bursztynu - największe na
świecie. W parku Góra Biruty wg legendy pochowana jest tam kapłanka porwana i poślubiona przez Kiejstuta, a ich
synem był wielki książę Witold.
Zachował się zespół XIX-wiecznej drewnianej zabudowy nadmorskiego uzdrowiska.
Druskienniki (Druskininkai) 
To miasto kurort położone na wysokim brzegu Niemna, otoczone lasami i łagodnymi pagórkami, otoczone zielenią,
przesycone zapachem ozonu i świeżej żywicy, są obok Połągi najpopularniejszym litewskim uzdrowiskiem, którego
sława sięga daleko poza granice kraju. Do Druskiennik przybywają głównie ci, którzy pragną wypocząć. Tak było
już w 1794 r., gdy polski król specjalnym dekretem mianował miejscowość uzdrowiskiem ze względu na jej cudotwórcze
wody, i tak jest do dziś. Miasteczko liczące 18 tys. mieszkańców to właściwie jeden wielki leśny park, mozaika
sanatoriów, willi, małych jezior i wręcz niekończących się dróżek spacerowych, przesyconych delikatnym, upojnym
powietrzem. Specyficzny łagodny mikroklimat i legendarna siła bardzo słonych wód mineralnych sprawiły, że
Druskienniki (druska znaczy sól) są najsłynniejszym kąpieliskiem leczniczym na Litwie.
Uwagę zwraca neogotycki kościół Matki Boskiej Szkaplerznej (1934) z czerwonej cegły, przede wszystkim zaś
prawosławna cerkiewka (1865) - biało-błękitna, z kilkoma cebulastymi kopułami.
Przy głównej ulicy, Ciurlionio 35. znajduje się Muzeum M.K. Ciurlionisa, istniejące od 1963 r. w domu wielkiego
malarza i kompozytora. Młody Ciurlionis spędził w nim swoje dzieciństwo, po przeprowadzce rodziny z pobliskich
Starych Oran (Varena I).
Wszechstronnie uzdolnionym, lecz biednym chłopcem zainteresował się bywający co rok
w uzdrowisku warszawski lekarz Józef Markiewicz, który wystarał się o wysłanie Kostka do prywatnej szkoły
muzycznej Michała Ogińskiego w Płungianach na Żmudzi. Dziś dom-muzeum gromadzi pamiątki po artyście, można
tu obejrzeć także reprodukcje jego dzieł. Placówka jest poza tym ośrodkiem życia kulturalnego Druskiennik,
mają tutaj miejsce koncerty, odczyty, okolicznościowe spotkania.
Troki (Trokai) 
Zamek w Trokach to kolejny narodowy symbol. Wznosi się na wyspie na jeziorze Galve w odległości 30 km na zachód
od Wilna.
Stąd w XIII-XV w. władali wielcy książęta Witold, Kiejstut i Giedymin. To jedynaj w Europie gotyckia
twierdza na wodzie.
Szczególnie imponujący jest wielki dziedziniec, wieża mieszkalna (donżon) i sala tronowa
z gwiaździstym sklepieniem w pięciopiętrowym Zamku Głównym (Palas). Mieści się też tu Muzeum Historyczne.
Gruty (Grūtas)
W 1998 r. we wsi Gruty koło Druskiennik powstał niezwykły park-muzeum z rzeźbami komunistycznych bohaterów
ZSRR oraz lokalnych komunistów.
Pomysłodawcą i założycielem jest Viliumas Malinauskas, litewski król marynat grzybowych i przetworów owocowych.
Park obejmuje 20 ha podmokłych łąk i lasów.
Przy wejściu do parku mijamy parowóz z wagonem, który symbolizuje masowe wywózki ludności litewskiej na Syberię
a obok rzeźbę "Matka Krzyżgórska" , przedstawiajaca kobietę w stroju zamężnej Litwinki, z gałązką dębową w ręku
(litewski symbol odwagi).
Ponad 90 rzeźb w tym Najwięcej pomników i rzeźb Lenina w różnych pozycjach i różnej wysokości
W parku jest także replika fragmentu łagru sowieckiego otoczona drutem kolczastym. Wśród drzew stoi kilka wieżyczek
wartowniczych, z megafonów płyną marsze i propagandowe piosenki sowieckie oraz obozowe komunikaty. Wrażenie
potęgują rosnące za ogrodzeniem brzozy, sosny i świerki, jakby żywcem przeniesione z Syberii. Na trasie odwiedzamy
dwa pawilony, jeden stylizowany na domu kultury, jakie masowo budowano na Litwie w latach 40., w którym zgromadzono pamiątki po komunizmie: flagi z herbami republik, plansze z wycinkami gazet z lat 1945-89,znaczki, ordery, plakaty i mapy z zaznaczonymi miejscami zsyłki Litwinów. Można tu także obejrzeć sowieckie kroniki filmowe. W drugim pawilonie mieści się spora galeria socrealistycznych obrazów przedstawiających nie tylko wodzów rewolucji, ale i jej szarych bohaterów - traktorzystkę czy świniarkę z trzódkąi inne.
Opis nie oddaje atmosfery tego muzeum, ale kto tam się pojawi będzie mógł wyobrazić sobie klimat tamtych lat.
Może też sięgnie po książkę by odświeżyć sobie historię drugiej połowy XX w..
Jeść trzeba 
Będąc na Litwie nie możemy zapominać, że od setek lat spotykają się i przenikają różne kultury i tradycje, także
kulinarne. Skosztować możemy potrawy znane w Rosji, na Białorusi i w Polsce, a także niektóre dania kuchni
karaimskiej.
Litwini najczęściej jadają wysokokaloryczne potrawy z ziemniaków, mięsa i mąki jak popularne kartacze, nazywane
też cepelinai (zeppeliny). Na stołach często goszczą także vedarai (jelita wieprzowe nadziewane purée
ziemniaczanym i zapiekane w tłuszczu znane na Suwalsczyźnie jako kiszka ziemniaczana) i bulviniai blynai
(placki ziemniaczane). Plokštainis, nazywany inaczej kugelis, przypomina nieco polski placek zbójnicki,
jest jednak podawany ze śmietaną.
W litewskim menu można więc znaleźć odpowiednik schabowego (karbonadas),
kotlety mielone (kotletas), pieczenie (kepsnys) i rolady (viniotinis). Ważne miejsce w jadłospisie zajmują
potrawy mączne, a zwłaszcza bliny (blynai).
W Trokach koniecznie trzeba spróbować specjałów karaimskich jak
kibinai (pierogi nadziewane soczystą baraniną lub wieprzowiną) i čeburekai (złożony na pół naleśnik z nadzieniem
mięsnym)a także spróbować świetnych litewskich nalewek.
Źródło: Materiał opracowałem na podstawie: - Informacji pana Ludwika Juchniewicza - przewodnika turystycznego po Litwie, - z portalu: http://przewodnik.onet.pl// - z turystycznych tablic informacyjnych, - oraz własne spostrzeżenia VIII-2007, VIII-2008 |
